ภูมิแพ้ : อะไร, ทำไม, อย่างไร

โรค ภูมิแพ้ ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับโรคภูมิแพ้ ภูมิแพ้ : อะไร, ทำไม, อย่างไร ปัจจุบันโรคภูมิแพ้เป็นโรคที่พบได้บ่อย สามารถตรวจพบได้ตั้งแต่วัยเด็กเล็ก ได้แก่ โรคแพ้นมวัว หรือโรคผื่นภูมิแพ้ผิวหนัง เป็นต้น และในวัยเด็กโตหรือผู้ใหญ่ ได้แก่ โรคแพ้อากาศ โรคภูมิแพ้ของเยื่อบุตาขาว โรคหืด หรือโรคแพ้อาหารทะเล เป็นต้น โรคแพ้อากาศเป็นโรคภูมิแพ้ที่พบได้บ่อยที่สุด อุบัติการณ์ของโรคนี้ในเด็กไทยพบได้ ประมาณร้อยละ 50 ในขณะที่โรคหืดและโรคผื่นภูมิแพ้ผิวหนังพบได้โรคละประมาณร้อยละ 15 โรคภูมิแพ้คืออะไร โรคภูมิแพ้ คือ โรคที่ร่างกายเกิดปฏิกิริยาที่ผิดปกติต่อสารก่อภูมิแพ้ ทำให้เกิดการอักเสบเรื้อรังที่เยื่อบุของอวัยวะต่าง ๆ ในร่างกาย เช่น ผิวหนัง เยื่อบุโพรงจมูก เยื่อบุตาขาว เยื่อบุทางเดินหายใจ หรือเยื่อบุทางเดินอาหาร เป็นต้น สารก่อภูมิแพ้ มี 2 ประเภท ได้แก่ 1. สารก่อภูมิแพ้ในอากาศ เช่น ไรฝุ่น แมลงสาบ ขนสุนัข ขนแมว เกสรหญ้า หรือ เชื้อรา เป็นต้น 2. สารก่อภูมิแพ้ประเภทอาหาร เช่น นมวัว นมถั่วเหลือง ไข่ อาหารทะเล หรือแป้งสาลี เป็นต้น ผู้ป่วยโรคภูมิแพ้ จะมีอาการตามอวัยวะที่เกิดการอักเสบจากการกระตุ้นโดยสารก่อภูมิแพ้ เช่น ผิวหนัง จะทำให้เกิด โรคผื่นภูมิแพ้ผิวหนัง ผู้ป่วยจะมีอาการผื่นคันเรื้อรัง บริเวณใบหน้า ข้อพับแขนขา หรือลำตัว เป็นต้น เยื่อบุจมูก จะทำให้เกิด โรคเยื่อบุจมูกอักเสบภูมิแพ้หรือโรคแพ้อากาศ ผู้ป่วยจะมีอาการน้ำมูกเรื้อรัง ร่วมกับอาการจาม คันหรือคัดจมูก เยื่อบุตาขาว จะทำให้เกิด โรคเยื่อบุตาขาวอักเสบภูมิแพ้ ผู้ป่วยจะมีอาการคัน หรือเคืองตาเรื้อรัง แสบตา หรือน้ำตาไหลบ่อย ๆ เยื่อบุทางเดินหายใจ จะทำให้เกิด โรค หืด ผู้ป่วยจะมีอาการไอ หอบ หายใจไม่สะดวก แน่นหน้าอก หรือหายใจได้ยินเสียงวี๊ด เยื่อบุทางเดินอาหาร จะทำ ให้เกิด โรคแพ้อาหาร ผู้ป่วยจะมีอาการ อุจจาระร่วงเรื้อรัง อาเจียน น้ำหนักตัวลด ร่วมกับอาการผื่นเรื้อรังและภาวะซีด ทำไมถึงเป็นโรคภูมิแพ้ ปัจจุบันยังไม่ทราบสาเหตุที่แน่ชัดของการเกิดโรคภูมิแพ้ แต่ปัจจัยต่อไปนี้อาจเกี่ยวข้องกับการเกิดโรคภูมิแพ้ ได้แก่ 1.ปัจจัยทางด้านพันธุกรรม ผู้ป่วยโรคภูมิแพ้มักมีประวัติบิดาหรือมารดาเป็นโรคภูมิแพ้ โดยที่ผู้ป่วยอาจไม่ได้เป็นโรคภูมิแพ้ชนิดเดียวกับที่บิดาหรือมารดาเป็น หรือไม่ได้แพ้สารก่อภูมิแพ้ชนิดเดียวกับที่บิดาหรือมารดาแพ้ได้ พบว่าผู้ป่วยที่บิดาหรือมารดาเป็นโรคภูมิแพ้ มีโอกาสเป็นโรคภูมิแพ้ได้ร้อยละ 20-40 และมีโอกาสเป็นโรคภูมิแพ้ได้ร้อยละ 50-80 ในกรณีที่บิดาและมารดาเป็นโรคภูมิแพ้ 2. ปัจจัยทางด้านสิ่งแวดล้อม มลพิษในอากาศ เช่น ควันจากท่อไอเสียรถยนต์ ควันจากโรงงานอุตสาหกรรม ควันบุหรี่ เป็นต้น รวมถึงวิถีชีวิตของประชากรที่เปลี่ยนจากสังคมชนบทมาเป็นสังคมเมือง ทำให้มารดาไม่สามารถให้นมบุตรได้ในช่วงแรกคลอด หรือความเร่งด่วนในการดำเนินชีวิตประจำวัน ทำให้จำเป็นต้องรับประทานอาหารจานด่วนหรืออาหารสำเร็จรูป ซึ่งส่วนใหญ่ประกอบไปด้วยสารอาหารประเภทแป้งและไขมัน สิ่งเหล่านี้อาจเป็นปัจจัยเสี่ยงที่ก่อให้เกิดโรคภูมิแพ้ได้ เนื่องจากพบว่าผู้ป่วยโรคภูมิแพ้ร้อยละ 15 ไม่ได้มีบิดาหรือมารดาเป็นโรคภูมิแพ้ ทราบได้อย่างไรว่าเป็นโรคภูมิแพ้ ข้อสังเกตสำหรับผู้ป่วยโรคแพ้อากาศ คือ ผู้ป่วยมักมีอาการน้ำมูกใส ๆ จาม คันจมูกหรือคัดจมูกเรื้อรัง โดยในผู้ป่วยบางรายจะมีอาการคันเคืองตาร่วมด้วย อาการดังกล่าวมักเป็นมากในช่วงหัวค่ำ หรือหลังจากตื่นนอนตอนเช้าเนื่องจากเป็นช่วงเวลาที่อากาศค่อนข้างเย็น โดยที่ผู้ป่วยจะไม่มีอาการร่วมอื่น ๆ เช่น อาการไข้ ไอ เจ็บคอ หรือเสมหะเขียว เป็นต้น นอกจากอาศัยการสังเกตอาการและอาการแสดงที่พบบ่อยของโรคภูมิแพ้แล้ว แพทย์อาจสงสัยว่าผู้ป่วยเป็นโรคภูมิแพ้ในกรณีที่ตรวจพบโรคที่พบร่วมกับโรค ภูมิแพ้ได้บ่อย เช่น โรคเยื่อบุตาขาวอักเสบภูมิแพ้ โรคโพรงไซนัสอักเสบ โรคหูชั้นกลางอักเสบ หรือภาวะนอนกรนในเด็กจากโรคต่อมอะดีนอยด์โต ซึ่งเป็นโรคที่ตรวจพบร่วมได้บ่อยในผู้ป่วยโรคแพ้อากาศ โรคแพ้อากาศ ซึ่งเป็นโรคที่ตรวจพบร่วมได้บ่อยในผู้ป่วยโรคหืด และโรคแพ้อาหารที่ตรวจพบร่วมได้บ่อยในผู้ป่วยโรคผื่นภูมิแพ้ผิวหนัง เป็นต้น ทราบได้อย่างไรว่าแพ้สารก่อภูมิแพ้อะไรบ้าง สามารถทราบว่าผู้ป่วยแพ้สารก่อภูมิแพ้ชนิดใดได้จาก 1. การทดสอบผิวหนัง 2. การตรวจเลือด โรคภูมิแพ้รักษาได้อย่างไร ผู้ป่วยโรคภูมิแพ้สามารถที่จะดำเนินชีวิตได้ตามปกติไปพร้อม ๆ กับโรค เพียงแต่รู้จักปฏิบัติตนให้ถูกต้องเท่านั้น หลักสำคัญในการปฏิบัติตนมีอยู่ด้วยกัน 3 ข้อ คือ 1. หลีกเลี่ยงสารก่อภูมิแพ้ การปฏิบัติตนข้อนี้นับว่าสำคัญมาก เนื่องจากการหลีกเลี่ยงสารก่อภูมิแพ้จะทำให้ร่างกายของผู้ป่วยลดปริมาณการ สร้างสารแพ้ ทำให้อาการของโรค ภูมิแพ้ลดน้อยลงและผู้ป่วยสามารถลดปริมาณการใช้ยาให้เหลือน้อยที่สุดเพื่อ ควบคุมอาการของโรค 2. การใช้ยาอย่างสม่ำเสมอตามคำแนะนำของแพทย์ รวมถึงผู้ป่วยสามารถล้างจมูกด้วยน้ำเกลือ และบริหารยาพ่นผ่านทางจมูกหรือปากได้ถูกต้องตามขั้นตอน เนื่องจาก การรักษาโรคภูมิแพ้ผู้ป่วยจำเป็นต้องล้างจมูก ด้วยน้ำเกลือ และบริหารยาพ่นผ่านทางจมูก และปากนอกเหนือจากการรับประทานยา ฉะนั้นแพทย์ผู้ทำการรักษารวมถึงผู้ปกครอง หรือผู้ดูแลผู้ป่วยจำเป็นต้องคอยให้ความรู้ ความเข้าใจ และตรวจสอบความถูกต้องของ ขั้นตอนการบริหารยา เนื่องจากการบริหารยา ไม่ถูกต้องจะทำให้ผู้ป่วยไม่ได้รับยาตามขนาด ที่แพทย์ต้องการ 3. การดูแลตนเองให้มีสุขภาพกายและใจที่แข็งแรงอยู่เสมอ รับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารประเภทแป้งและไขมันจนมากเกินไปที่จะทำให้เกิด โรคอ้วน และ ทำให้การรักษาโรคภูมิแพ้ไม่ได้ผลดีเท่าที่ควร นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ ไม่ควรนอนดึก รวมถึงหลีกเลี่ยงสิ่งแวดล้อมที่อาจกระตุ้นให้อาการของโรคเป็นมากขึ้น เช่น ควันบุหรี่ ควันจากท่อไอเสียรถยนต์ หรือควันจากการประกอบอาหาร เป็นต้น การฉีดวัคซีนรักษาโรคภูมิแพ้ได้อย่างไร การรักษาโรคภูมิแพ้โดยการฉีดวัคซีนนั้น ปัจจุบันสามารถทำการรักษาได้ในโรคภูมิแพ้ 2 โรค คือ โรคแพ้อากาศ และโรคหืด หลักการฉีดวัคซีนรักษาโรคภูมิแพ้ คือ แพทย์ผู้ทำการรักษาจะทำการฉีดสารก่อภูมิแพ้ชนิดที่ผู้ป่วยแพ้ให้แก่ผู้ป่วย และจะเพิ่มปริมาณสารก่อภูมิแพ้ที่ฉีดทีละน้อย โดยหวังผลว่าร่างกายของผู้ป่วยจะลดการตอบสนองต่อสารก่อ ภูมิแพ้ดังกล่าว ทำให้มีการสร้างสารแพ้ในร่างกายลดลงและอาการต่าง ๆ ของโรคภูมิแพ้ลดน้อยลงตามลำดับภายหลังการรักษา ผู้ป่วยที่ตอบสนองดีต่อการฉีดวัคซีนแพทย์จะทำการรักษาอย่างต่อเนื่องเป็น ระยะเวลาประมาณ 3-5 ปี ส่วนผู้ป่วยบางรายที่ไม่ตอบสนองต่อการฉีดวัคซีนภายหลังการรักษาแล้ว 1 ปีแพทย์จะหยุดทำการรักษา กรณีที่ผู้ป่วยมารับการฉีดวัคซีนไม่ ตรงนัด อาจก่อให้เกิดผลข้างเคียงจากการฉีดวัคซีนในครั้งถัดไป รวมถึงทำให้ระยะเวลาการรักษาต้องล่าช้าออกไปจากกำหนดการเดิม เนื่องจากแพทย์มีความจำเป็นต้องเริ่มต้นทำการฉีดวัคซีนใหม่ในบางขั้นตอน ข้อบ่งชี้สำหรับผู้ป่วยโรคภูมิแพ้ที่จำเป็นต้องเข้ารับการรักษาโดยการฉีดวัคซีน 1. ผู้ป่วยที่ได้รับการรักษาด้วยยาอย่าง เต็มที่แล้ว ไม่สามารถที่จะควบคุมอาการของโรคได้ดี 2. ผู้ป่วยที่เกิดผลข้างเคียงจากการใช้ยาในขนาดสูงเพื่อควบคุมอาการของโรค อย่างไรก็ตามผู้ป่วยไม่ควรงดการใช้ยาตามคำแนะนำของแพทย์ ในขณะที่ทำการรักษาโดยการฉีดวัคซีนควบคู่กันไป 3. ผู้ป่วยที่ไม่สามารถที่จะหลีกเลี่ยงสารก่อภูมิแพ้ที่ตนเองแพ้ได้ในชีวิตประจำวัน 4. ผู้ป่วยที่ไม่ร่วมมือในการใช้ยา หรือกังวลผลข้างเคียงของการใช้ยาพ่นสเตียรอยด์ ผลข้างเคียงจากการฉีดวัคซีน แบ่งได้เป็น 2 กรณี 1.ผลข้างเคียงเฉพาะที่ ผู้ป่วยจะมีอาการปวด, บวม, แดง และร้อน ในตำแหน่งที่ฉีดวัคซีน การให้ยาแก้ปวด, ยาแก้แพ้ และการประคบด้วยความเย็นจะสามารถช่วยบรรเทาอาการต่าง ๆ เหล่านี้ ให้แก่ผู้ป่วยได้ 2. ผลข้างเคียงชนิดรุนแรง ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะมีอาการภายใน 20-30 นาทีภายหลังการฉีดวัคซีน อาการได้แก่ หน้ามืด, ใจสั่น และเวียนศีรษะ เนื่องจากความดันโลหิตลดลง อาการจุกแน่นหน้าอก, หายใจไม่สะดวก เนื่องจากมีการหดเกร็งของกล้าม เนื้อในระบบทางเดินหายใจ อาการผื่นลมพิษขึ้นทั่วตัว ร่วมกับอาการบวมของเปลือกตา ผู้ป่วยจะต้องรีบเข้ารับการรักษาตัวในโรงพยาบาล จนกว่าอาการต่าง ๆ จะดีขึ้น ผู้ป่วยโรคภูมิแพ้ส่วนใหญ่ไม่จำเป็นต้องได้รับการรักษาโดยการฉีดวัคซีน หากปฏิบัติตนให้อยู่ในหลักสำคัญดังกล่าวข้างต้น 3 ข้อ คือ 1. หลีกเลี่ยงสารก่อภูมิแพ้ รวมถึงสารระคายเคืองต่าง ๆ 2. ใช้ยาอย่างสม่ำเสมอตามคำแนะนำของแพทย์ 3. การดูแลตนเองให้มีสุขภาพกายและใจที่แข็งแรงอยู่เสมอ การปฏิบัติตนเพียงเท่านี้ ผู้ป่วยโรค ภูมิแพ้ก็สามารถที่จะดำเนินชีวิตได้อย่างปกติสุข และสามารถที่จะเรียน หรือปฏิบัติงาน ได้อย่างเต็มศักยภาพที่ตนเองมีอยู่ ข้อมูลจาก นายแพทย์ปรีดา สง่าเจริญกิจ กุมารแพทย์โรคภูมิแพ้และอิมมูโนวิทยา แพทย์หัวหน้าคลินิกโรคภูมิแพ้ โรงพยาบาลพญาไท 1. ********** นายแพทย์สุรพงศ์ อำพันวงษ์ http://www.dailynews.co.th